Bolesti ptica uzrokovane protozoama-flagelate

Kada se razmatraju bolesti uzrokovane jednostaničnim parazitima(protozoama),uz kokcidiozu druga vrlo značajna skupina bolesti jesu invazije uzrokovane flagelatima-bičašima.U toj grupi organizama ,prema važnosti u avikulturi,ističu se sledeći rodovi(koji broje različit broj vrsta): Hexamita,Giardia,Cochlosoma,Chilomastix,Histomonas i Trichomonas.
Bičaši iz roda Hexamita(sinonimni naziv Spironucleus) najčešće se javljaju kod pripadnika reda golubova(lat. ordo Columbiformes),kokošastih ptica(lat. ordo Galliformes) i ždralova(lat. ordo Gruiformes).Oboljevaju mahom mlade ptice,a izvor infekcije predstavlja kontaminirano(uzročnikom zagađeno)tlo,okoliš i voda za piće ili kupanje. Rezervoari infekcije su latentno(skriveno) inficirane jedinke koje ne pokazuju simptome bolesti.Heksamitiaza se najčešće javlja u proljeće i pogotovo u ljeto.Kao i kod brojnih drugih parazitoza i ovdje značajnu ulogu u razvoju bolesti čine predisponirajući(pogodovni) faktori.Pored različitih tipova stresa i drugih patoloških stanja,za razvoj heksamitiaze vrlo su važne dve viroze:cirkoviroza i adenoviroza.Kao vrlo česta komplikacija adenoviroze tipa l,javlja se upravo ova,razmatrana parazitoza.Nakon oralnog unosa parazita(u tzv. cističnom obliku),on napada stijenku crijeva gdje izaziva promjene u vidu upale sa sluzavim sekretom.Neretko se mogu naći i oštećenja na slepom crevu u vidu čireva,kao i povećanje jetre i slezine.Glavni simptomi bolesti su:nakostrešeno perje,slabost,dehidratacija,smanjen unos hrane i vode,a karakterističan je i promijenjen izmet-vodenast izmet sa primesama sličnim zrncima riže ili izmet penasto-sluzave konzistencije,zelene boje.
Giardioza je bolest koja se neretko javlja kod ptica,kao i kod sisara,uključujući i čoveka.Od ukrasnih ptica najčešće su zahvaćene talasaste papige,nimfe,pripadnici roda Agapornis,kao i tukani(lat. fam. Ramphastidae).Ređe se pojavljuju kod drugih vrsta malih i srednjih papiga,te pevačica.Nakon ingestije(gutanja) cista giardie,promene nastaju u tankim crevima.Bolest se širi cistama koje su sadržane u izmetu obolelih ptica (ugl. stare,latento inficirane ptice-kliconoše).U mladih jedinki mogući su akutni oblici bolesti sa visokom smrtnošću,iako je daleko tipičnije za giardiozu duži toek bolesti,tj. kronicitet.Potrebno je napomenuti da su razvojni oblici giardie koji su sposobni za infekciju drugih ptica ,tzv. ciste , vrlo otporni i zadržavaju sposobnost infekcije do tri nedelje u okolišu.Glavni simptom ove bolesti jeste proliev,koji varira od potpuno tekućeg izmeta do slabije formiranog,koji je izrazito voluminozan.Nerietko se događa kod obolelih nimfi da dolazi do čupanja perja zbog svrbeža koji se razvija patološkim djelovanjem parazita.
Parazitoza koju često srećemo pri uzgoju pevačica jeste kohlosomoza.Najčešće su afektirane ukrasne zebe,amadine, a pogotovo astrilde(fam. Estrildidae).Protozoe iz roda Cochlosoma često uzrokuju značajne gubitke,pogotovo mladih ptica,u uzgojima australijskih zebrastih zeba i japanskih galebića(uparvo potonja vrsta je i najznačajniji kliconoša infekcije).Kao i kod priethodno opisanih parazitoza,izvor infekcije su latentno inficirane stare ptice koje izmetom izlučuju uzročnika u okoliš i tako šire bolest.Klinička slika i tok bolesti obično nisu preterano drastični.Manifestuje se slabiji proliv kod mladih jedinki sa nižom stopom uginuća.Simptomi najčešće prestaju nakon prvog mitarenja,ali ne smije se gubiti iz vida da su takve ptice kliconoše i izlučuju uzročnika uprkos odsustva znakova bolesti(koji se ponekad znaju ponavljati na mahove).Pored proliva koji često sadrži nesvarenu hranu,vidljivi su i dehidracija,slab rast i razvoj te malaksalost.
Bičaši roda Chilomastix najčešće uzrokuju bolest kod raznih vrsta prepelica i jarebica,ali takođe su zabeležena i oboljenja vodene peradi.Parazitoza je usko vezana za loše i nehigijenske uslove držanja i nege,praćena visokom stopom uginuća.
Histomonijaza(tzv. ''bolest crne glave'') primarno se javlja kod kokošastih ptica(fazani,prepelice,...).Specifičnost ovog protozoa jeste vrlo uska povezanost sa nematodom(tip višestaničnih parazita) Heterakis gallinarum.Naime,gutanjem embrioniranog jajeta tog parazita vrlo često rezultira ujedno i nastankom histomonijaza-pošto se Histomonas često nalazi na površini jajeta nematoda.Vrlo važno je napomijenuti da ove uzročnike prenosi kišna glista,koju afektirane vrste ptica rado jedu.Osim tim posrijednim putem,bolest se može i direktno širiti iz okoliša.Pored karakterističnih promena na glavi zahvaćenih ptica,javljaju se i čirevi slepog creva i oštećenja jetre uz nakupljanje tečnosti u telu.
Rod flagelata Trichomonas,primarno je vezan uz golubove.Tek potom po važnosti slede ostale ptice,među kojima se ističu grabljivice kao visoko predisponirane vrste,zbog prehrane golubovima.Trichomonijaza je u krugu golubara poznata pod nazivom ''bolest žutog dugmeta''.Ovaj opisni naziv u sebi krije ujedno i najtipičniji simptom bolesti:nakupljanje naslaga u gornjim delovima respiratornog i probavnog sistema koji su često jasno vidljivi.Oboljele price teško dišu,mršave i apatične su.
Dijagnostika i lečenje opisanih parazitarnih oboljenja u velikoj meri su slični,te će se zbog toga zajedno i opisati.Najjednostavnija i najsigurnija metoda utvrđivanja jeste mikroskopski pregled nativnog preparata izrađenog od svežeg izmeta.Na takvom preparatu se lako uočavaju i razlikuju pojedini bičaši.Osim od svežeg izmeta,preparati se mogu izraditi i od sluznice creva uginulih ptica,te eventualno u obzir dolazi i uzimanje brisa iz kloake bolesnih ptica(najčešće kod trihomonijaze).
Terapija parazitoza uzrokovanih flagelatima sprovodi se sa preparatima iz farmakološke skupine nitroimidazola.U njih se ubrajaju:ronidazol,dimetridazol,metronidazol,karnidazol,itd.Apliciranje lekova se sprovodi putem vode za piće,dvokratno,sa pauzom između.Konkretni vremenski periodi terapije i pauze između njih zavise o upotrebljenom preparatu i sadržani su u uputama proizvođača.
Na kraju,kao neke osnovne mere prevencije parazitoza iz ove skupine,mogu se navesti:otkrivanje i lečenje svakog pojedinog slučaja bolesti,adekvatan nivo higijene i uslovi držanja,pravovremeno odvajanje mladih ptica od odraslih,itd.

Stanko Galić-Bezdan